Nefs, Akıl Ve Gönül Kavramlarını İd, Ego, Süperego Bağlamında Okuma Denemesi: Fuzûlî Divanı Örneği

Özünde insanın anlamaya ve açıklamaya çalıştığı benliğini, bilim adamları sanatçılar, çoğu zaman farklı kavramları kullanarak aynı şekilde izah eder. Divan şairleri ise kadim bilgiler, öğretiler, inançlarla şekillenen söylemlerini -başka çağ coğrafyalarda bambaşka adlandırılmış olsa da- insana dair temel özellikleri esas almak sureti ile evrensel biçimde işlemişlerdir. Nitekim disiplinlerin alanyazınından istifade edilerek yapılacak tahliller, klasik Türk şiirinin mantık evrensellik çerçevesi kuşatılmış bir bütünlük olduğunu göstermesi açısından önem arz etmektedir. Psikoloji bilimi psikanaliz çalışmaları da bu noktada şiirlerde anlatılan insanı bakış açısıyla değerlendirebilme çeşitli imkânlar sunmaktadır. Psikanalizle ilgili önemli çalışmalara imza atan Freud, yapısal kişilik kuramı insan duygu davranışlarının id, ego, süperego diye adlandırdığı zihinsel yapıların etkileri sonucunda ortaya çıktığını ifade Bu kuramla bilinçdışı istekler, dürtüler haz ilkesine bağlı hareket eden yapı olarak gerçeklikle bağlantı kurmaya çalışan, bilinçli denge mekanizması ego geleneksel değerlerin ideallerin içsel temsilcisi (üstbenlik) sistematize açıklanır. İdin ahlak dışı istekleri süperegonun mükemmelliğe ulaşmaya çalışan ahlakî vicdanî yönü arasında benlik işlevlerini yerine getirmeye egonun, üzerinde egemenlik kurma diğer taraftan gerçekliği bağdaştırma çabasına değinilir. Gelenekte benliğin parçaları edilebilecek özellikle tasavvufi belirginleşen nefs, akıl gönül/kalp zikredildiği söylenebilir. Klasik şiirinde dünyevî zevklerin peşinden giden, var olma amacı uyuşamayan, mantıksız içgüdüleri kovalayan aşağılanan eleştirilen unsur karşımıza çıkar. Kendi doğrultusunda harekete geçen İlahî gerçekliğin farkında olmayan nefse karşı kalp/gönül insan-ı kâmil idealini gerçekleştirmeye çalıştığından doğru yanlışı tasavvufî öğretiler çerçevesinde belirleyen manevi takdim edilir. Diğer akıl, nefsin dürtülerini bastırmak, onun gerçeklik ilkesini devreye sokmak durumundadır. Ancak aklın, gönlün isteklerini de çevresel koşullar gereğince denetleyip düzenlemesi gerekmektedir. genellikle yanında tarafını alan divan arzuları aklın karşısında konum alır. Onu gerçek anlamı bulma konusunda eksik aciz tanımlar. Şairler, genel engelini aradan çıkarıp nefsi saf bırakmak yalnızca gönülle hemhal sıklıkla vurgular. Şairin iç dünyasına, hayata açısına veya bilinçaltı düzeyde ipuçları sunan gönül onlarla bağıntılı kullanılan imgelerin örtüşen anlam çerçevesini tespit, makalenin amacını oluşturmaktadır. doğrultuda Freud’un teorik saptamaları alınarak Fuzûlî Divanı’ndaki gönül, kalp odağında anlatım hususiyetleri kavramlar ele alınmış; yorumlanmaya çalışılmıştır. Fuzûlî’nin, fikirlerinin yansıması olan anlatımlarında, hoş karşılanamayacak isteklerini, iyi kötüyü ayırt etme vasfını ön plana çıkardığı görülmektedir. sorgulayan engel çıkaran akla karşılık şair, mutlak güzelliğin tecelli aynası değerlerini öncelemiş; gönlü manevî ulvî konuma yerleştirmiştir. Çalışmamızda aklı, kavramlarının Divanı’nda hangi bağlamlarda kullanıldığını belirlerken içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Söz konusu kavramlar, divanda fişleme tasnif edildikten sonra, manzumelerin teması şairin kavramlara yüklemiş olduğu anlamlar üzerinden değerlendirmeye gidilmiştir.